VOORWOORD. VII naauwkeurige toelichting ten deel is gevallen, moet uit- spraak doen ; dat feit derhalve moeten wij onderzoeken en toelichten. Dat onderzoek , die toelichting zijn van hoog belang en dringende noodzakelijkheid. De geschiedenis des va- derlands is ’t eigendom van alle vaderlanders, en die allen hebben ’t regt van haar heilige waarheid te bezit- ten , velen zelfs de verpligting van die waarheid te be- waren , te verdedigen , en het sehenden daarvan , door wien het ook gepleegd worde, te wraken. De objektieve waarheid der geschiedenis, dat is het feit, gaat vd<5r alles; de zedelijke beoordeeling van ’t feit, de wijsgee- rige verbinding van oorzaak, middel en gevolg komeu daarna, zijn meer subjektief en dragen het karakter van die ze levert. In het vermelden der objektieve waarheid moeten allen overeenkomen , in ’t overige kunnen zij van elkaar verschillen. Wanneer dan hier hetzelfde feit op tegenstrijdige wijze wordt voorgesteld , wanneer uit die tegenstrijdige wijze van voorstelling gansch verschil- lende en elkaar uitsluitende gevolgtrekkingen ontstaan , wanneer daardoor een hooföpersoon der geschiedenis in twee tegenovergestelde karakters optreedt, wanneer daar door de geheele geschiedenis een tweevoudig en tegen- strijdig aanzien krijgt: dan is, ten minste door een der twee partijen , der objektieve waarheid te kort gedaan , dan heeft een van beide — ’t is onloochendbaar ! — haar verbasterd en vervalscht, of eigen gedachten, rnee- ningen of vooroordeelen vooruitgezet, om volgens deze de geschiedenis van het feit te leveren. Hier rest dus den consciencieusen geschiedvorscher niet anders, dan een naauwkeurig en ijverig onderzoek in te stellen naar de waarheid van het feit, en deze in hare heilige zuiver heid te voorschijn te roepen; dan moet hij de naakte waarheid voorstellen , om daaraan de bestaande meenin- gen , beoordeelingen en vooroordeelen te toetsen. Zoo